news

“Мичдийн улирлын тоолол” 04 Байгал нуурын Ойхон арал дээрээс олдсон аргын VIII зууны үеийн эртний түрэг бичээст бүхүй “аркар-аай бичин киш” /“аргал сар  өвлийн зааг”/ хэмээсэн үгс нь грегорын тооллын аравдугаар сарын наймны орчмоос өвөл эхэлдэг гэдгийг тэмдэглэсэн утга төгөлдөр дохио юм санжээ. Чухам эл арлын оршин  суугчдаас эхлээд нийт эсгий туургатны дунд “аргал сар” буюу “хуц сар” “мичдийн улирлын тооллын зааг болдгийг” (Bazin 1974, 717)  тэмдэглэсэн утга төгөлдөр дохио юм санжээ. Чухамхүү түрэг-монгол ардын уламжлалыг төгс дүүрэн хадгалж байгаа ажээ” (дээрх номд, 724). Бидний бодлоор бол энэхүү “мичдийн улирлын тоолол” нь ангуучин гөрөөчин өвөг монголчуудын аж амьдрал, аж ахуйн хэвшилтэй зохицсон, тэдний өөрсдийн оюуны бүтээл мөн болохыг эл тооллын саруудын нэрс гэрчлэн хэлээд өгнө. Францын эрдэмтэн Луй Базин “Эртний болон дундад үеийн түрэгчүүдийн цаг  цаглабар” номдоо XIII зууны үед монголчуудын хэрэглэж байсан Мичдийн улирлын тооллыг грегорын тоололтой дараахи байдлаар оноос

БОДИТ БАЙДАЛ гэж: 1. "Орон зай, цаг хугацааны" хувьд "тогтоодох, нотлогдох" боломжтой 2. "Шинж байдал, үзэгдэл, хувиралын" хувьд "шалтгаан, үр нөлөө" төлөв дагавартай 3. " Устах хийгээд орших, үүсэх болон замхрах" харилцан уялдаа холбоотой ӨНГӨ, ДҮРС, ДУУНЫ "нэгдэл, хослол, ялгарлал"-г хэлнэ гэж боддог. тэгвэл БОДИТ БУС гэж: дээрхи БОДИТ байдлыг "тодорхойлох хийгээд үл тодорхойлогч" хүчин зүйл болон эс нөлөөлөгч дам шижимт далд "нөлөөл, оршихуйн" хүртэгдэж юмуу эс хүртэгдэх "уялдаагүй холбогдошгүй олонлог мэдлэгийг" хэлэх юм гэж санадаг. Ингэхээр СУПЕР НЭГДЛИЙН ОНОЛ" гэдэг маань энэхүү БОДИТ болон БОДИТ БУС үйлчлэлийн харилцан хамаарлыг тооцож бодож гаргасан "математик илэрхийлэл" юм л даа. Жаахан тодотгон товчилбол физик биетийн ТАТАЛЦЛАЛЫН ба БӨӨМСИЙН бие даасан тогтвортой хуулиудын уулзах цэг, нэгдсэн зарчмыг олж шийдлийг нээх гарц, шинжлэх ухааны дараагын шатны ОНОЛЫН ТО

Хамгийн гол нь ертөнцийн том жижгийг юугаар хэмжих вэ? Энгийн хэдэн жишээ татаж хамтдаа төсөөлье. Улаанбаатараас Дархан хүртэл 200 орчим километр. 80 км/цагийн хурдаар машинтай явахад 2 цаг гаруй явна. Нэг их хол биш хэдий ч явган явбал (цагт 5км/цаг) 40 цаг зогсолтгүй алхаж байж хүрнэ. Гэтэл онгоцоор бол ердөө 15-хан минут, учир нь онгоцны дундаж хурд цагт 800 км. Юу хэлэх гээд байна гэхээр аливаа орон зайг зөвхөн км-ээр тооцож хол ойрыг хэмжихээс илүү ХУРД гээч зүйлийг хамтад нь тооцож байж илүү оновчтой болох байх. Ямартай ч хүн амьдралынхаа туршид мөлхөж, алхаж, гүйсээр байгаад дэлхийг 3 удаа тойрох хэмжээний орон зайг өөрсдийн биеэр туулдаг гэдгийг эрдэмтэд тооцоолон гаргасан байдаг. (Магадгүй 2 удаа тойрохыг нь хүүхэд насандаа гүйцээдэг байх). Дэлхийг экваторын бүслүүрээр нь 1 удаа тойроход 40000 км шүү дээ.  Ертөнцийн том жижгийн тухай бичих гэж байж оршил нь "өчүүхэн жижиг" орон зайн тухай бичиж байгаад хүлцэл өчье. Учир нь бид маш хол аялах учраас бие халаалт зайл

ТӨРСӨН, МЭНДЭЛСЭН өдөр үгүй ИХ ХААН. ХААНЫ төрсөн он сарыг "түвдийн лит" эд мэдүүлсэн ТАШААРАЛ. Чингис хааныхаа үйл амьдралыг үнэлж дүгнэх нь уг хүний төрснөөс эхлээд тэнгэрт хальсан түүхийн бүх үнэнийг тухайн үеийнх нь ТҮҮХИЙН ГҮН УХААН, шүтлэг бишрэл үйл хэрэгтэй хамтатган тодруулах ёстой юм. Чингис хаан 1155, 1162, 1167 онд төрсөн гэсэн зөрүүтэй тоо түүх, толь, сурах бичгүүдэд байна. Арабын түүхчид( Рашид ад дин зэрэг) " ГАХАЙ ЖИЛТЭЙ ЭХЭЭС ТӨРСӨН"(Өүлэн эх гахай жилтэй)  гэсэн мэдээг " Гахай жил эхээс төрсөн" гэж ойлгон сурвалждаа тэмдэглэснийг баримталж дэлхийн гол нэвтэрхий толь бичгүүдэд ТЭМҮЧИН 1155, 1167 онд төржээ гэсэн нь их хааны үйл хэрэг төдийгүй хувийн нь түүх ч эндүүтэй байгааг илтгэнэ. 1162 онд төрсөн гэж ой тэмдэглэж байгаа нь МАНЖийн ноёрхолын үед төрийн хэргийг хөтлөх болсон НАНХИАДын хуанли болон хожуу үеийн (18 р зууны) ТҮВДийн шашны Төгсбуяны ЛИТийг баримтлан сурвалж бичгүүдийн он тооллыг эндүү тайлсан хэрэг. Түүхч,гүн ухаанч Н.НАГА